Małgorzata Sułek - Stanisław Moniuszko i inni kompozytorzy wobec poezji Adama Mickiewicza - studium komparatystyczne
W książce podjęto problem muzycznej recepcji twórczości Adama
Mickiewicza, rozpatrując ją na przykładzie kompozycji Stanisława
Moniuszki napisanych do słów poety i skonfrontowanych z
umuzycznieniami twórczości autora Pana Tadeusza powstałymi w XIX i
XX stuleciu.
O wyborze Stanisława Moniuszki niejako na patrona muzycznej
recepcji twórczości Adama Mickiewicza przesądziły trzy czynniki. Po
pierwsze, utwory Moniuszki do słów Mickiewicza stanowią pokaźny
wycinek jego dorobku kompozytorskiego; po drugie, autor Halki
niejednokrotnie inicjował proces obecności konkretnych tekstów
poety w repertuarze wokalnym; po trzecie wreszcie, udźwiękowienia
wierszy Mickiewicza pióra Moniuszki są jednymi z najbardziej
wartościowych pozycji w obfitej literaturze muzycznej powstałej na
kanwie twórczości romantycznego wieszcza.
Praca została podzielona na dwie części – Pieśni i Ballady. W
części pierwszej (Pieśni) analizie porównawczej poddano pieśni
(Sen, Niepewność, Do D.D., Rozmowa, Do H***. Wezwanie do Neapolu,
Do Niemna, Żeglarz oraz dwa fragmenty z Konrada Wallenroda – Wilia
i Pieśń z wieży), zaś w części drugiej (Ballady) refleksją badawczą
objęto ballady (Trzech Budrysów, Świtezianka, Czaty, Powrót taty,
Rybka i Pani Twardowska).
Nadrzędnym celem podjętych działań analitycznych była próba
odpowiedzi na pytanie, czy filologiczno-literaturoznawcze
odczytania poezji Adama Mickiewicza determinowały kształt jej
muzycznych interpretacji, zwłaszcza tych napisanych przez
Stanisława Moniuszkę. Równie istotne okazało się sprawdzenie, czy
utwory muzyczne – jeżeli potraktujemy je jako rezultat
kompozytorskiego obcowania z tekstem literackim – mogą wnieść coś
nowego, odmiennego do obiegowego, usankcjonowanego tradycją
postrzegania tekstu poetyckiego.
Wnioski, które wypływają z przeprowadzonych działań
analitycznych, wskazują, że zdecydowana większość przedstawionych w
książce kompozycji nie stoi w opozycji do odczytań
literaturoznawczo-filologicznych tekstów poety, lecz za pomocą
sztuki dźwięków wpisuje się w obiegowy – usankcjonowany nimi –
sposób rozumienia poezji Mickiewicza. Kompozytorzy rzadko wchodzą w
dyskusję z kanonicznymi interpretacjami dzieł autora Dziadów,
sporadycznie proponują odmienne spojrzenie na jego teksty lub
choćby jedynie wybrane ich aspekty.
Zauważalna schematyczność w podejściu kompozytorów (w tym także
Moniuszki) do poezji Mickiewicza nie jest jednak czynnikiem ich
dyskredytującym lub jednoznacznie przesądzającym o braku
oryginalności ich propozycji artystycznych. Owa powtarzalność
rozwiązań obecna w analizowanych umuzycznieniach dobitnie
potwierdza niezmiernie wysoki status, niepodważalną pozycję oraz
siłę oddziaływania poezji Mickiewicza.