Pendereckiego
Książka zawiera przegląd głównych trendów w muzyce polskiej XX
wieku oraz przedstawienie wybranych sylwetek kompozytorów, których
wkład do pol-skiej i światowej kultury muzycznej jest nie do
przecenienia. W rozŹdziale 1. naszkicowano warunki rozwoju polskiej
kultury muzycznej w kontekście prze-mian historycznych. Wiele
zagadnień z tego zakresu wymaga podjęcia dogłębnych studiów
dokumentalistycznych oraz badań muzykologicznych z pogranicza
politologii, socjologii i historii życia muzycznego. Niniejszy
szkic odsyła do prac opisujących wycinki wiedzy z tego zakresu, ale
powinien być potraktowany raczej jako ukazanie perspektywy dalszych
badań. W rozdziale 2. przedstawiono główne idee muzyczne obecne w
twórczości kompozytorów polskich XX wieku na tle współczesnej im
sztuki kompozycji w innych krajach Europy i Ameryki, która miała
wpływ na kulturę polską. I ten rozdział również mógłby być tematem
odrębnej książki; jego celem w niniejszej pracy jest pokazanie z
jednej strony idei muzycznych powszechnych w wielu kręgach
kompozytorów w danym czasie, a z drugiej strony - myśli muzycznych
wybitnych twórców epoki modernizmu i postmodernizmu, które
„poruszyły koło historii” lub - ze względu na swą oryginalność i
piękno zarazem - stanowiły i stanowią nadal cenny wkład do dziejów
muzyki XX wieku. […] W rozdziałach książki poświęconych
kompo-zytorom urodzonym pod koniec XIX wieku, których twórczość w
znacznej mierze przypada na początek XX wieku, podkreślono
niezwykle ważną rolę Pa-derewskiego dla promocji kultury polskiej w
świecie, znaczenie twórczości sym-fonicznej Karłowicza w kontekście
muzyki jemu współczesnej, a także drogę twórczą Szymanowskiego
prowadzącą do unowocześnienia warsztatu kompozy-torskiego i
genialnej stylizacji folkloru polskiego, porównywalnej z
Chopinowską. Z pokolenia kompozytorów, których kariera artystyczna
miała swój początek w okresie międzywojennym, więcej miejsca
poświęcono Józefowi Kofflerowi, Aleksandrowi Tansmanowi, Grażynie
Bacewicz, Romanowi Pale-strowi, Andrzejowi Panufnikowi i Witoldowi
Lutosławskiemu. Celem tej pre-zentacji jest zaakcentowanie
oryginalności ich stylów muzycznych. Muzykę Ba-cewiczówny
znamionuje dogłębna znajomość tajników wiolinistyki w połączeniu z
umiejętnością kształtowania klarownej formy dzieła. Zaiste, próżno
by szukać wśród artystów generacji Grażyny Bacewicz tak niezwykłej
osobowości artystycznej łączącej wybitne talenty wirtuoza i
kompozytora zarazem. Twórczość instrumentalna kompozytorki, zarówno
ta związana z neoklasycyzmem, jak i ta, w której odczytujemy
inspiracje wybranymi cechami muzyki awangardowej połowy XX wieku,
wyróżnia się cyzelowaniem szczegółu, soczystością brzmienia i
mistrzowskim operowaniem instrumentami smyczkowymi, słowem - można
mówić o indywidualnym „stylu wiolinistycznym” Bacewiczówny.
Nadzwyczajna oryginalność stylu kompozytorskiego cechuje także
muzykę Lutosławskiego i Panufnika. Każdy z nich wykształcił swój
własny system organizacji wysokości dźwięków (notabene oba systemy
skrystalizowały się w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia i
podlegały ciągłym metamorfozom) i sposób kształtowania wyrazu
dzieła. Twórczość obu kompozytorów nobilituje ich do Panteonu
światowej kultury muzycznej. Z następnej generacji kompozytorów
bliżej przedstawiono Tadeusza Bairda, Kazimierza Serockiego,
Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Pendereckiego. Twórczość
tego ostatniego epatowała swą niezwykłością w czasach awangardy, a
zaczęła zdobywać szerokie rzesze słuchaczy, gdy kompozytor sięgnął
do niewyczerpanego źródła wartości tradycyjnych, nie rezygnując z
ciągłej kreacji własnych chwytów kompozytorskich i koncepcji
wielkiej formy muzycznej. Fenomen Pendereckiego zapewne będzie
można trafniej ukazać z dalszej perspektywy czasowej, ale już od
dawna jest oczywiste, że to jego twórczość - niezależnie od
kontrowersyjnych opinii, jakie prowokuje - jest ciągle obecna w
światowym repertuarze koncertowym i operowym, zaznaczając tym samym
miejsce muzyki polskiej w kulturze uni-wersalnej. Wyróżnienie
kilkunastu zaledwie kompozytorów w odrębnych szki-cach nie oznacza,
jakoby pozostali nie mieli w swym dorobku dzieł fascynujących i
godnych uwagi. Wręcz przeciwnie, muzyka polska XX wieku to wprost
skarbiec interesujących pomysłów dźwiękowych i oryginalnych ujęć
formalnych. Omówienie wszystkich indywidualnych stylów
kompozytorskich wymagałoby obszernego, wielotomowego dzieła. (ze
wstępu Autorki)